Болгарның төзелүе турында легенда.

Пәйгамбәребез Нойның өч улы булган: Гази, Турк, Алп. Алп туган якларын ташлап, үзенең туган телендә сөйләшүче кешеләр яшәгән елга ярында төпләнә. Ул анда матур кызга өйләнә һәм аларның игезәк балалары туа. Болгар исемле уллары елга ярында зур шәһәр сала. Шәһәр Болгар дип йөртелә башлый.

1. Болгар – ул Идел Болгарстанының башкаласы(столица). Ул 10 гасырда төзелә. Монда татарларның бабалары болгарлар яшәгән. Шәһәр үз исемен болгар халкы исеменнән ала. Болгарлар игенчелек(земледелие), аучылык(охотой), балыкчылык, сәүдә(торговлей) белән шөгыльләнгәннәр (занимались). 1361елда Алтын Урда ханы Булак-Тимер шәһәрне җимерә.
2. Шәһәрне кабат торгызалар (восстанавливают), ләкин 1431 нче елда Мәскәү кенәзе Федор Пестрый аны тагын җимерә. Шуннан соң шәһәр халкы бу җирләрне ташлап китәләр, һәм шәһәр инде кабат торгызылмый (не восстанавливается). Борынгы Болгар шәһәре хәзерге вакытта булган Болгар шәһәре янында урнашкан булган. Борынгы шәһәрдән әнә шундый хәрабәләр (руины) генә калган.
3. Идел буе Болгар дәүләте турында болгар язма документлары сакланмаган. 1969 елда Болгар шәһәренең бөтен территориясе тарихи-архитектура тыюлыгы (заповедник) дип игълан ителде.
4. Җәмигъ мәчете. Хәзерге вакытта мәчетнең фундаменты гына бар. Дүрт якта дүрт манара булган. Формасы буенча ул дүртпочмаклы. Керү урыны төньяктан булган (с севера). Мәчетнең биеклеге 2 метр ярым булган. 1361 нче елда бу мәчет бик нык җимерелә.
5. Зур манара. Мәчетнең төньягында Зур манара бар. Аның биеклегеннән Иделнең искиткеч матур күренеше ачыла.Хәзерге вакытта бу манараның биеклеге 32 метр, ләкин башта ул 24 метр гына булган. Бу манара 1841 нче елда тулаем диярле җимерелә, чөнки бинаның астыннан кешеләр байлык эзләп җир чокыйлар. Шул сәбәпле манара юкка чыга. Мәчетнең эчке өлешендә бер багана бар. Аның турында шундый легенда бар. Шушы багананы җиде тапкыр урап, теләк теләсәң, шул теләгең кабул була диләр.
6. Ак пулат. Ак пулат ул шәһәр мунчасы булган. Бу бинада 14 нче гасырда төзелгән. Борынгы Болгарда мунчаларны бик зур һәм үзенчәлекле итеп төзегәннәр. Аерым юыну бүлмәләре булган. Биредә ванналар һәм фонтаннар булган. Мунча болгарлылар өчен юыну урыны гына булмаган. Һәр мунчада зур зал булган. Бу зал шәһәр халкы өчен очрашу, аралашу урыны хезмәтен дә үтәгән. Мунчаларда төрле бәйрәмнәр, җыелышлар да уздырылган.
7. Иң үзенчәлекле һәйкәлләрнең берсе – ул Кара пулат. Пулат шулай ук 14 нче гасырда салынган. Ни өчен ул шулай аталган соң? Легенда буенча Алтын Урда ханы Булак-Тимер бу пулатка ут төртә, бина (здание) эчендә Болгар ханы Абдулла үзенең гаиләсе белән яшеренгән була. Ханның чибәр кызы Булак-Тимергә кияүгә чыгарга риза булмый, шуңа ул бинаны яндырырга була. Уттан кара төскә кергән пулатка Кара пулат дип исем бирәләр.

Здесь находится музей-заповедник, историко-архитектурный заповедник. Это памятник культуры мирового значения. Здесь уцелели палаты, мавзолеи и минареты 13-15 веков. Многих восстановили и реставрировали.

8. Кече манара

Тагын бер үзенчәлекле һәйкәл – ул Кече манара, борынгыдан җимерелмичә сакланып калган бердәнбер корылма. Ул манарага Шиһабетдин Мәрҗани, Габдулла Тукай да менгән булганнар. Манараның баскычлары биек итеп ясалган, Ул 14 нче гасырда төзелгән. Зур манарадан ул ике тапкыр кечерәк дияргә була. Иң өскә менәр өчен, 40 баскыч буйлап менәргә кирәк. Һәр баскыч буйлап менгән саен, бер гөнаһың кичерелә дигән легенда да бар.

Манара шулкадәр нык итеп салынган: тагын мең ел торса да җимерелмәс.  

9. Төньяк мавзолей.

  14 гасырда ак известняктан салынган. Аның нигезе дүрткел рәвешендә булган, стеналары 8 кырлы итеп эшләнгән. Данлыклы гаиләләрне күмергә дип билгеләнгән булган. Аны монастырь базы дип тә йөрткәннәр.Чөнки монахлар азыкларны саклау өчен файдаланганнар.  Хәзерге вакытта аның эчендә Болгар кабер ташларын бергә туплап, күргәзмә (выставка) оештырылган. Ташларның язмалары гарәп һәм  болгар телләрендә эшләнгән.

10. Көнчыгыш мавзолей.

Размеры һәм төзелеше буенча Урта Азия корылмаларына охшаш, ә инде төзү методы һәм детальләренең рәвеше ягыннан Кавказ белән Кырым төрбәләрен хәтерләтә. Бу төрбәнең кем хөрмәтенә куелганлыгы билгеле түгел. Шулай да анда үткәрелгән казу вакытында Бурнаш бәкнең 1291 елда вафат булган кызы Сабар-әлтинең матур язулы 3 метр озынлыгындагы кабер ташының табылуы, бәлкем, гүр иясе ул булгандыр дигән фикергә этәрә.

18 гасырның башында бу мавзолей үзгәртеп корылган  һәм чиркәү (церковь) сыйфатында кулланылган.

11. Хан сарае. Дворец правителей или Ханский дворец

Таштан һәм агачтан салынган зур бина — Хан сарае, ул — XIII нче гасыр истәлеге.

Это памятник архитектуры середины ХIII века построен сразу после монгольского завоевания. Одно из первых белокаменных зданий на территории древнего Болгара, возведено раньше Соборной мечети.

 

14. Истәлек билгесе. Памятный знак

Идел болгарларының 922 нче елда ислам динен кабул итүләре хөрмәтенә ачылган Истәлек билгесе. Ул 2012 елда ачылган.Эчендә — дөньядагы иң зур басма Коръән китабы. Аның 500 кг лы тышлыгы (обложкасы) көмеш, алтын кәгазь, малахитлар, фирәзә, аметист, топаз һәм башка кыйммәтле ташлар белән бизәлгән. Шунда ук мөселман китабына багышланган музей эшли. Аның экспозициясе дүрт өлештән тора: музейда төрле дини изданиеләрне күрергә мөмкин, мәсәлән, XIX нчы гасыр азагы миниатюр төрек Коръәнен һәм татар герой-шагыйре Абдулла Алиш гаиләсенең Коръән китабы да урын алган монда. Ислам диненә, татар мәдәниятенә багышланган күргәзмәләр (выставки) эшли.

На специально подготовленном пьедестале в помещении главной залы представлен самый большой в мире Коран. Изготовили его на заказ мастера из Италии, которые трудились над проектом более полугода и надо отметить, что справились со своей работой отлично. Искусную работу над Кораном отметили многие представители мусульманского духовенства планеты. Бумага для книги была привезена из Шотландии, тест печатала местная топография города Триеста (Италия), а драгоценные камни обрабатывали лучшие мастера Индии, Италии и Гватемалы. Длина книги – 2 метра, ширина – 1,5 м, а весит она 800 кг. Обложка книги отделана изумрудами и восточными орнаментами, а так же прочими полудрагоценными камнями.

17. Соборная мечеть .

 Мечеть высоко возвышалась над окружающими постройками и хорошо просматривалась с воды. Величественное сооружение было призвано демонстрировать мощь государства и величие ислама. К северной стене Соборной мечети примыкает выступ — это фундамент Большого минарета, не сохранившегося до наших дней.

Болгар җиренә аяк баскач та иң элек Җәмигъ мәчетенең мәһабәт күренеше ачыла. Ул 1236 елдан соң төзелә башлый һәм гасыр ахырында салынып бетә. Ул башта буе 34, иңе 32 метрлы дүртпочмаклы таш бина (здание) рәвешендә булган. Аңа XIV гасыр башында зур реконструкция үткәрелә. Мәчетнең һәр почмагын өстәмә рәвештә дүрт хәрби манара белән ныгытканнар. Мәчетнең төп ишеге, тәрәзә һәм ишек уемнары геометрик һәм үсемлек дөньясыннан төрле элементлар алып эшләнгән рәсемнәр белән бизәлгән.

 

18. Ак мәчет. Белая мечеть.

Белая мечеть считается архитектурной жемчужиной Республики Татарстан. В комплекс входит медресе (60 мест), резиденция духовенства и сама мечеть с двумя 40 метровыми минаретами. Перед мечетью расположена молельная площадь, окруженная садом.

 Сәяхәтебезнең тагын  бер тукталышы – Ак мәчет. Ул заповедниктан бераз читтәрәк салынган.  Ап-ак булып ерактан ук балкып торучы Ак мәчет. Нинди могҗиза, нинди матурлык! Ул әллә кайдан ук затлы, матур булып күренеп тора. Аны төзегәндә 1200 тоннадан артык мрамор  тотылган. 3 купол(гөмбәз), 2 манара белән очланган (увенчано). Зданиегә керә торган ишекләр колонналар белән рамланган (обрамляют). Гранит җәелгән, бакча белән уратылган, мәйдан уртачында  искусственный водоем (сулык) эшләнгән. Ул мәчетне көзгедәгечә чагылдыра. Мәчетнең стеналары ләлә чәчәкләрен хәтерләтүче орнаментлар белән бизәлгән.  Мәчет эчендә зиннәтле матур бүлмәләр. Мәчет янында гына киләчәктә шәкертләр белем алачак мәдрәсә дә бар. Мәчет 2012 елда ачылган.    

21. Икмәк музее.

 Мәчеттән ерак түгел җил тегермәне һәм агачтан авыл йортларына охшатып салынган корылмалар (строение) бар. Бу “Икмәк музее”.  Ул интерактив этнографик музей буларак эшли. Татар җирендә ни рәвешле авыл хуҗалыгы үскәнен кешеләр карый гына түгел, ә тотып та, шушы процесста үзләре дә катнашып карый ала. Җил тегермәне (ветряная мельница) дә бар . Монда он тарттырып була. Су тегермәне, тегермәнче йорты да бар, ләкин алар макет буларак төзелгән.   Моннан башка пекарня, тимерче алачыгы, чүлмәкче йорты да күтәрелгән.  Тимерче йортында остазлар дәресе алып була. Үз куллары белән ясаган чүлмәкләр музейга килүчеләрнең күңеленә хуш килә. Реконструкцияләнгән татар өе, хуҗалык төзелешләре аерым кызыксыну уята. Музейда авыл хуҗалыгы техникасы күргәзмәләре уздырыла.

24. Сәхабәләргә һәйкәл. Памятник сахабам.

Саха́бы – сподвижники и соратники Пророка Мухаммада.

Памятный знак сахабам (сподвижникам)  возведен возле Малого минарета, где по преданию находится условное место захоронения одного сахаба.

Памятник представляет собой восьмиугольную плиту, на которой воздвигнута арка. На устоях арки-плиты на татарском, русском, английском и арабском языках указаны имена 3-х сахабов пророка. Памятный знак увенчан рельефным изображением чалмы, посоха и пера. Эти три предмета — подарок пророка Мухаммеда — принесли сахабы с собой в Волжскую Булгарию.

По легенде, пророк Мухаммед отправил своих троих сподвижников в Булгарию. Они прибыли в Болгар под видом врачей и исцелили многих больных. Опершись на посох пророка, они впервые на этой земле произнесли проповедь. Через 12 лет двое сподвижников вернулись в Медину, третий остался, жил и был похоронен в Болгаре.

25.Успения чиркәве.

 1732-34 нче елларда Болгар хәрабәләре өстендә төзелә. 18 гасыр уртасында Казан сәүдәгәре Иван Михляев акчасына салынган.  Анда урыс монастыре эшләгән. Биредә Болгар шәһәрен күп еллар буе казу вакытында табылган истәлек-әйберләрдән археология музее оештырылган. Алар шәһәрнең биш йөз еллык тарихы турында тулы мәгълумат бирә. Успения чиркәвендә металлургия, сөяк, агач, чүлмәкчелек, күн эшкәртү, ювелир сәнгате, төзелеш һәм таш кисү, пыяла эшләү һөнәрләре күрсәтелгә

27. Елга вокзалы. Речной вокзал.

Речной порт в Булгаре был построен в 2011 году.  Новый вокзал стал не только важным транспортным узлом Татарстана, но и местом отдыха туристов. Особой популярностью пользуется набережная, с которой открывается чудесный вид на Волгу.

На территории порта находятся как современные здания, так и постройки в традиционном мусульманском стиле. На третьем и четвертом этажах речного вокзала расположен музей археологии, где выставлены подлинные артефакты с раскопок в городище. В музее посетители могут ознакомиться с историческим наследием Волжской Булгарии с X по XV век.

Болгар цивилизациясе музее.

Экспозиция Болгар халкы көнкүрешенең төрле якларын — төзү эшләреннән башлап терлек үрчетүгә кадәр чагылдыра. Суүткәргеч торбалар һәм XIV нче гасыр кабер ташлары фрагментлары белән беррәттән хатын-кыз бизәнү әйберләре һәм X нчы гасыр киемнәренең кайбер детальләре урын алган. Кыр эшкәртү кораллары һәм кармаклар, Алтын Урда шәһәрләре тәңкәләре, поши мөгезеннән эшләнгән шахмат фигуралары тезелеп киткән.

Болгарларның үз акыл ияләре һәм шагыйрьләре булган. XII гасырның беренче яртысында Якуб ибн-Ногман «Бөек Болгар тарихы» китабын төзегән. Галим Борхан ибн-Болгари сөйләм сәнгате һәм шифалы үләннәр турындагы китапларын язып чыгарган. Кол Галинең болгар һәм татар әдәбиятына зур өлеш керткән «Йосыф» поэмасы да башка илләрдә инде танылган, яратылып укыла торган китапларыннан берсе.

Развитие науки

 Арабской письменности, основам религиозных знаний обучали в мектебах. Это были начальные школы при мечетях, которые строились в булгарских городах и селах. Высшее образование булгарские юноши получали, обучаясь у среднеазиатских ученых.  Владение арабским языком открывало доступ к сочинениям выдающихся ученых, поэтов Востока того времени. Это способствовало развитию в Волжской Булгарии разных наук и литературы.

Булгары достигли немалых успехов в математике и астрономии, химии и медицине, географии и истории. В странах Востока был очень популярен труд Таджеддина аль-Булгари «Лучшие лекарства от отравления». Поэты прославляли в стихах булгарского ученого, врачевателя Ходжи Булгари. Булгарский судья Йакуб ибн Нугман написал книгу «История Булгара». Значительное развитие в Волжской Булгарии получили художественная литература и поэтическое народное творчество. Лучшим произведением стала поэма Кул Гали «Кыйсса-и Йусуф» («Сказание о Йусуфе»). 

Поэт Кул Гали жил в конце XII-первой половине XIII веков. Он создавал свои  произведения в Биляре. Здесь Кул Гали и написал свою поэму. В ней он создал образ идеального правителя и идеального государства. Правитель, по его мысли, должен быть мудрым, справедливым, нравственно безупречным. Государство же должно обеспечивать мирную, счастливую жизнь народа. Счастье Кул Гали не представлял без верной и чистой любви, без крепкой и дружной  семьи. Кул Гали   поэма «Кыйсса-и Йусуф».